Nieuw onderzoek: kunnen we RA stoppen met een vaccin?

Professor Toes, zeker in deze coronatijd is er veel belangstelling voor vaccins. Wat doen ze precies?
‘Vaccins leren ons afweersysteem om ziekmakers zoals virussen en bacteriën te herkennen en op te ruimen. Met een vaccin geef je bijvoorbeeld een klein stukje virus of bacterie aan het afweersysteem. Het afweersysteem gaat ermee aan de slag; het maakt er afweerstoffen tegen. Als je dan het echte virus of bacterie oploopt, denk aan de griep of bijvoorbeeld tetanus, dan staat het afweersysteem al klaar. Het heeft de juiste afweerstoffen al aangemaakt die de ziekmaker herkennen en opruimen. Je wordt daardoor niet ziek of veel minder ziek dan zonder zo’n vaccin.’

U krijgt maar liefst 2,5 miljoen euro van de EU voor onderzoek naar een vaccin tegen reumatoïde artritis. Hoe werkt zo’n vaccin?
‘Eigenlijk op dezelfde manier. Ook bij RA willen we het afweersysteem leren om de ziekmaker te herkennen en op te ruimen. Alleen gaat het bij mensen met RA niet om een virus of een bacterie, maar om ontspoorde, ‘foute’, afweercellen in het eigen afweersysteem. Deze foute afweercellen maken stoffen aan die het eigen lichaam aanvallen en zorgen zo voor ontstekingen en schade aan de gewrichten.’

Wat gaat u doen om vaccin te ontwikkelen?
‘Uit eerder onderzoek weten we al heel veel over deze foute afweercellen. Die kennis gaan we gebruiken bij de ontwikkeling van het vaccin. Bij mensen met RA ontsporen zogeheten B-cellen. Ze vallen het eigen lichaam aan. Deze foute B-cellen kunnen we gelukkig goed herkennen in het bloed van mensen met RA. In dit nieuwe onderzoek willen we de stukjes van de B-cellen vinden die zorgen voor de aanval op het eigen lichaam.’

En het toekomstige vaccin bestaat dan uit stukjes van die foute B-cellen?
‘Dat klopt. Wij willen een vaccin maken dat bestaat uit de ziekmakende stukjes van de foute B-cellen. Die halen we uit het bloed van iemand met RA en we geven het terug aan het afweersysteem van die patiënt. Net zoals we bij een ander vaccin ook de ziekmaker aan het afweersysteem geven.’

En wat gebeurt er dan?
‘Dan is het de beurt aan het afweersysteem en daar zit het spannende van dit onderzoek in. Ons onderzoek moet laten zien dat het afweersysteem met die kleine stukjes van de foute B-cellen aan de slag gaat. Het vaccin moet het afweersysteem van iemand met RA leren om die foute B-cellen te herkennen en zelf te ruimen. Als de foute B-cellen zijn opgeruimd, kunnen de ontstekingen ophouden.’

In hoeverre is dit toekomstmuziek?
‘Natuurlijk moeten we nog veel stappen zetten in dit onderzoek. Maar we weten al dat de ontstekingen bij mensen met RA een stuk minder erg worden als je B-cellen weghaalt uit het afweersysteem. Dat gebeurt namelijk nu mensen die het middel rituximab krijgen. Alleen is er een groot nadeel: rituximab haalt álle B-cellen weg, niet alleen de foute maar ook de goede.’

En die goede B-cellen heb je soms wel nodig?
‘Jazeker, bijvoorbeeld bij een infectie. Als we het afweersysteem alleen de foute B-cellen laten weghalen, blijven de goede B-cellen over. Het bestrijden van een infectie zal dan gemakkelijker gaan.’

Zijn er al andere manieren om alléén de foute B-cellen weg te halen uit het afweersysteem?
‘Nog niet. Maar in een ander nieuw onderzoek, dat wordt betaald door ReumaNederland, gaan we onderzoeken of we met een bepaald medicijn ook precies die foute B-cellen uit het afweersysteem kunnen halen. In allebei de onderzoeken werken we aan onze droom: mensen met RA genezen, waarbij de natuurlijke afweer zo goed mogelijk blijft werken.’