Onderzoek nieuwe methode met donorcellen

De zogeheten IMPACT-studie onderzoekt of kraakbeenschade is te behandelen met stamcellen van een donor. Nu wordt vooral gebruik gemaakt van ACI (autologe chondrocyten-implantatie), waarbij kraakbeencellen van de patiënt zelf worden teruggeplaatst na laboratoriumkweek. Maar dat vereist twee operaties. De nieuwe methode met donorcellen belooft herstel met één ingreep, minder belasting voor de patiënt en mogelijk lagere kosten. De resultaten van deze studie, uitgevoerd door het UMC Utrecht, worden dit jaar verwacht. Orthopedisch chirurg Roel Custers vertelt erover.

250 kraakbeentransplantaties per jaar

Kraakbeentransplantaties gebeuren in vier expertisecentra in Nederland (in het UMC Utrecht, Maastricht UMC, ETZ (Tilburg) en UMC Groningen). Jaarlijks ondergaan 250 mensen deze zogeheten ACI-behandeling. Dr. Roel Custers: “Wij doen in Utrecht het grootste deel van die operaties: 50 tot 100 per jaar. De methode bestaat al een tijd, maar is nog relatief onbekend en niet iedereen komt in aanmerking. Bovendien zijn de wachttijden lang: bij ons inmiddels meer dan een jaar.”

Operatie nu in twee stappen

Wat houdt de ACI-behandeling eigenlijk in? De orthopedisch chirurg legt uit: “Het is een ingreep waarmee we het gewricht als het ware aanzetten om zélf een defect te herstellen. Dat gebeurt met celtherapie.
Hiervoor nemen we tijdens een eerste ingreep een kraakbeenbiopt uit het gewricht. Hierin zitten maar een paar kraakbeencellen, de rest is matrix. Dit celmateriaal wordt vervolgens naar Duitsland verzonden en daar in een speciaal laboratorium opgekweekt. Tijdens een tweede operatie plaatsen we deze terug in het defecte gebied.”

De nadelen en kosten

Hoewel de resultaten goed zijn, kleven er nadelen aan: twee operaties met een lange periode van zes tot acht weken ertussen, en hoge kosten, want mensen liggen twee keer op de operatietafel. Daarom onderzoekt het UMC Utrecht een alternatieve, efficiëntere aanpak: de een-staps-transplantatie.

Transplantatie in één stap

Bij de nieuwe methode worden andere technieken gebruikt dan bij de ACI-behandeling. Er is nu immers geen tijd om de kraakbeencellen op te kweken. Hoe kom je dan aan voldoende nieuwe cellen?

Roel Custers legt uit: “We beginnen met het schoonmaken van het defecte kraakbeengebied. Hierbij ontstaat een soort restafval dat uit kraakbeencellen bestaat. Dit ‘afval’ gebruiken we als basis voor het materiaal dat we uiteindelijk zullen terugplaatsen. Dit materiaal, een soort gel, maken we zelf in onze eigen celtherapiefaciliteit in het UMC Utrecht. De patiënt verblijft op dat moment in de recoveryruimte. De totale procedure kost drie uur."

Beenmergcellen en fibrinelijm

Roel Custers legt uit wat de procedure inhoudt: “We snijden de kraakbeencellen heel klein en stoppen die met een vloeistof in een buisje. De kraakbeenmatrix wordt afgebroken door een enzym in de vloeistof en daarna gaat dit in een soort centrifuge. De afgedraaide, losse cellen mengen we vervolgens met een soort stamcellen van donoren (voor wie het precies wil weten: dat zijn stromale beenmergcellen). Tot slot voegen we een speciale fibrinelijm toe. Zo ontstaat een gel met een combinatie van kraakbeen en stamcellen die we uiteindelijk in het defecte gebied kunnen terug spuiten.”

De eerste resultaten zijn veelbelovend

Hij vervolgt: “In onze eerste IMPACT-studie zijn 35 mensen op deze manier behandeld. Die hebben we nu tien jaar kunnen volgen. De resultaten zijn erg veelbelovend, het is veilig en effectief gebleken. 

Vervolgstudie met vergelijkbare resultaten

Inmiddels loopt een zogeheten RCT (randomized controlled trial). In deze vervolgstudie behandelen we dertig mensen met de nieuwe techniek en die vergelijken we met dertig mensen in een controlegroep die alleen fysiotherapie krijgen. 
De mensen uit de controlegroep konden uiteindelijk na de onderzoeksperiode van negen maanden alsnog kiezen voor de ingreep”, vertelt de orthopeed. “Inmiddels hebben we bijna alle mensen behandeld. We zien net zulke goede resultaten als in de eerste studie.”

Samenwerking met Amerikaanse Mayo Clinic

Ondertussen loopt in de Verenigde Staten, in de prestigieuze Mayo Clinic, trouwens een gelijksoortig onderzoek (genaamd RECLAIM). De Nederlandse orthopedisch chirurg Daniel Saris en onderzoeker Jasmijn Korpershoek bestuderen daar ook deze techniek, zij gebruiken alleen een iets andere stamcellijn. De samenwerking tussen beide ziekenhuizen is erg belangrijk. Ook de resultaten van de Amerikaanse studie zien er goed uit. 

Standaardzorg

Custers en collega's hopen dat de nieuwe methoden van celtherapie onderdeel zullen worden van de reguliere, standaardzorg: "Als alle resultaten binnen zijn, zullen we ons daar de komende tijd op richten."    

Wie komt in aanmerking voor kraakbeentransplantatie?

Een operatie aan het kraakbeen, heeft alleen zin als de knie daarna goed kan herstellen. En dat hangt af van verschillende factoren. Leeftijd en gewicht bijvoorbeeld. Maar ook de grootte en de plek van de kraakbeenbeschadiging spelen mee. Als er al heel duidelijk sprake is van artrose, dan is de kans helaas groot dat het kraakbeen minder goed zal herstellen.

lees meer
  • Over de bestaande ACI-behandeling met twee operaties, vind je hier meer informatie.
  • Over de IMPACT-behandeling, bekijk ook zeker het filmpje!
  • Er zijn geen patiënten meer nodig voor het medische deel van het onderzoek naar de IMPACT-behandeling. 

Meer kraakbeenherstel

Dr. Roel Custers is ook betrokken bij twee andere studies naar kraakbeenherstel. De ACTIVE-studie naar de hydrogel bij mensen met kleine kraakbeendefecten. En de GODIVA-studie naar kniedistractie voor mensen bij wie al echt sprake is van artrose. Voor deze laatste studie kun je je aanmelden!
Hydrogel kraakbeenherstel

Blijf op de hoogte

Wil je op de hoogte blijven van deze en andere onderzoeken? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Je ontvangt dan acht keer per jaar een update van onze activiteiten en resultaten. Bijdragen aan onze onderzoeken kan ook. Dat kan op heel veel verschillende manieren. Zo bewegen we samen sneller naar een toekomst zonder reuma!