Waarom artrose geen slijtage is ...
Artrose treft miljoenen mensen, maar de oorzaak is niet zo simpel als ‘kraakbeen slijt nu eenmaal bij het ouder worden’. Professor Peter van der Kraan onderzoekt nieuwe behandelstrategieën én deelt een verrassende visie op het ontstaan van de ziekte. Een verhaal dat ons terugbrengt tot wel 425 miljoen jaar geleden ...
Ontsteking speelt belangrijke rol
Veel mensen denken nog steeds dat artrose simpelweg het gevolg is van slijtage van het kraakbeen. Het wordt echter steeds duidelijker dat dit niet klopt. Bij een groot deel van de mensen met artrose speelt waarschijnlijk een ontsteking van het gewrichtsslijmvlies een belangrijke rol bij de klachten. Dat geldt niet alleen voor mensen met bestaande artrose, maar ook voor mensen die een gewrichtsblessure hebben gehad – bijvoorbeeld een gescheurde kruisband – en daardoor een sterk verhoogd risico lopen om artrose te ontwikkelen.
Ontdekking van tien eiwitten
In eerder onderzoek ontdekte het team van Peter van der Kraan tien specifieke eiwitten die een belangrijke rol spelen bij schade aan het gewricht en het ontstaan van pijn. Deze eiwitten worden aangemaakt in het gewrichtsslijmvlies en blijken sterk samen te hangen met het verergeren van artrose.
Remmen van de eiwitten met nieuwe en bestaande medicijnen
In het huidige langlopende project kijken de onderzoekers of het mogelijk is deze eiwitten te ‘remmen’ met bestaande of nieuwe medicijnen. Het idee: als je de schadelijke werking van deze eiwitten kunt afremmen, kun je misschien ook de voortgang van artrose stoppen of vertragen. Tegelijkertijd bouwen ze in Nijmegen aan een slim rekenmodel. Daarmee kan in de toekomst voor iedere patiënt bepaald worden welke behandeling het beste past bij zijn of haar specifieke vorm van artrose – of het nu gaat om iemand met een sportblessure, artrose in de knie of gewrichtsproblemen op latere leeftijd.
Grote rol voor ervaringsdeskundigen
Wat dit onderzoek extra bijzonder maakt, is dat ervaringsdeskundigen vanaf het allereerste begin meedenken. Mensen die zelf leven met artrose weten als geen ander wat de ziekte in het dagelijks leven betekent. Zij helpen de onderzoekers om keuzes te maken in de onderzoeksopzet, denken mee over wat écht belangrijk is voor patiënten, en helpen om de impact van artrose onder de aandacht te brengen bij het brede publiek.
Het uiteindelijke doel? Een nieuwe, persoonsgerichte behandelstrategie die de kwaliteit van leven van mensen met artrose aanzienlijk verbetert – en tegelijkertijd de maatschappelijke kosten verlaagt.
Terug in de tijd om toekomst van artrose te begrijpen
Naast dit baanbrekende onderzoek deelt Peter van der Kraan ook zijn visie op de oorsprong van artrose. In een recent interview dat werd opgetekend door het Radboudumc vertelt hij waarom artrose volgens hem geen simpel gevolg is van slijtage, maar een erfenis van 425 miljoen jaar evolutie. Die blik op de verre geschiedenis van onze gewrichten geeft een verrassend nieuw perspectief op de aandoening waar wereldwijd miljoenen mensen mee leven.
We delen dit interview graag:
Artrose is geen slijtage, maar erfenis van 425 miljoen jaar evolutie
Van zebravis tot olifant
Alle dieren met botten kunnen artrose krijgen, een pijnlijke aandoening van de gewrichten. Bij zebravissen zit het in de kaak, en Burgers’ Zoo liet in februari een 59-jarige olifant inslapen mede vanwege artrose in haar voorpoot. Maar ook vogels, honden, schildpadden en muizen krijgen last van pijnlijke gewrichten. Wat daarbij opvalt is dat artrose altijd ontstaat op een leeftijd rond twee derde van de totale levensverwachting: bij een mens rond de 55 jaar, bij een muis al na 13 maanden.
Dat een muis dus al 54 jaar eerder dan een mens artrose ontwikkelt, toont aan dat artrose niet ontstaat door mechanische slijtage. Een idee dat overigens nog steeds wel hardnekkig rondwaart in Nederland. Maar wat veroorzaakt dan wel artrose? Peter van der Kraan, hoogleraar Experimentele Reumatologie van het Radboudumc, denkt dat het een ouderdomsziekte is die afhangt van de biologische leeftijd, en zoekt de oorzaak in de evolutie.
Sterke kaken
'Ongeveer 425 miljoen jaar geleden zwommen er vissen in de oceaan die een skelet van kraakbeen hadden', vertelt Van der Kraan. 'Totdat een bepaald type kraakbeencel bot ging afzetten. Dat gaf die dieren een enorm evolutionair voordeel: ze ontwikkelden kaken van bot, die veel sterker waren en zeer geschikt om allerlei planten en dieren op te peuzelen.' Botvorming hielp daarom bij de overleving en voortplanting op jonge leeftijd, en dat stuurde de hele evolutie. Want uit deze vissen ontstonden beenvissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren, waaronder mensen.
Kraakbeencellen die bot vormen geven ons kracht maar ook artrose
In het zicht van de evolutie vormde bot dus een groot voordeel, maar volgens Van der Kraan keert juist die botvorming zich later in het leven tegen ons en veroorzaakt dan artrose. En omdat we ons dan niet meer voortplanten, sorteert dit late nadeel van botvorming geen effect meer op de evolutie. Van der Kraan: 'Evolutionair gezien wegen de voordelen van bot op jonge leeftijd zwaarder dan de nadelen op latere leeftijd.'
Ontspoorde kraakbeencellen
De boosdoeners bij artrose zijn een bepaald type kraakbeencellen die op het verkeerde moment en op de verkeerde plaats actief zijn. Tijdens de groei van botten vormen deze cellen nieuwe bloedvaatjes, breken kraakbeen af en vervangen dat door bot. Op jonge leeftijd is dat nuttig, maar later in het leven ontsporen in de gewrichten deze kraakbeencellen en veroorzaken ze precies de problemen bij artrose: kraakbeen dat verdwijnt en bloedvaatjes en bot die op de verkeerde plek groeien.
De eerste jaren merken mensen niet veel van deze ontspoorde kraakbeencellen, maar in een later stadium krijgen ze pijn. Dat komt door veranderingen in het bot en verlies van kraakbeen, maar ook doordat de gewrichten gaan ontsteken. Daar hebben inmiddels 1,2 miljoen Nederlanders last van, en de verwachting is dat dit zal stijgen naar meer dan 3 miljoen in 2050, mede door vergrijzing.
Bewegen als medicijn
Als artrose een evolutionaire erfenis is, kunnen we er dan niks aan doen? 'Zeker wel', zegt Van der Kraan. 'Leefstijl heeft een grote invloed; zo vergroot overgewicht de kans op het krijgen artrose. Maar het belangrijkste is bewegen, zowel voordat je de aandoening krijgt als wanneer je deze al hebt. Vroeger dachten we dat de gewrichten slijten door gebruik en zo artrose veroorzaken, maar inmiddels weten we dat dit niet klopt. Bewegen helpt juist tegen artrose.'
Dat bewegen helpt komt vooral door een stofje dat opgeslagen ligt in ons kraakbeen: TGF-β. Dit is een signaalstof die de kraakbeencellen die artrose veroorzaken in toom houdt en ontsteking remt. Maar daar zit de crux: alleen bij belasting van het kraakbeen wordt deze stof geactiveerd. En die belasting ontstaat juist door sport en beweging. Op de bank blijven zitten is daarom niet goed.
Achterhaalde theorie
Toch is bewegen soms lastig bij artrose, vanwege de pijn. 'Pijnstillers vormen daarom een belangrijke pijler bij de behandeling', legt Van der Kraan uit. 'Verder zetten we tegenwoordig veel in op leefstijl: afvallen als dat nodig is en in beweging blijven. In ernstige gevallen kunnen artsen een gewricht vervangen.'
Een medicijn tegen artrose bestaat nog niet. Wel is uit grote studies met colchicine en een IL-1-remmer bij andere aandoeningen gebleken dat mensen door deze medicijnen mogelijk minder artrose krijgen. Daar wordt nu verder onderzoek naar gedaan. 'Dat we nu veel meer weten over de werkelijke oorzaak van artrose, stelt ons in staat om voorbij de achterhaalde theorie van slijtage te kijken', aldus Van der Kraan. 'Daardoor kunnen we nu gerichte strategieën ontwikkelen voor preventie, behandeling en verbetering van de levenskwaliteit van patiënten.'
Dit interview verscheen op radboudumc van Annemarie Eek
Over de publicatie
Deze theorie over de oorzaak van artrose is gepubliceerd in Osteoarthritis and Cartilage Open: Osteoarthritis as an evolutionary legacy: Biological ageing and chondrocyte hypertrophy. Peter van der Kraan. DOI: 10.1016/j.ocarto.2025.100624.
Meer onderzoek
