Speurwerk naar foute afweercellen bij reumatische autoimuunziekten
Speciale patïenten- en familiedag
SJÖGREN, SYSTEMISCHE SCLEROSE EN SLE
Het klinkt als een spannend boek; de naam van het onderzoeksproject dat reumatoloog dr. Rogier Thurlings leidt in het Radboudumc en waaraan heel wat partijen meedoen. Spannend is het zeker, project Detective. Een project waarin bijzonder speurwerk is verricht naar de cellen van het afweersysteem die ontsporen bij reumatische autoimuunziekten. De reumatoloog vertelt over de onderzoeksresultaten die eind deze maand ook worden gepresenteerd tijdens een speciale patiënten- en familiedag (meld je aan!).
Over het Detective-project:
Het Detective project is een samenwerking tussen de afdeling reumatologie van het Radboudumc in Nijmegen, verschillende onderzoeksafdelingen en vier bedrijven: GSK, Xenikos, Galapagos en Imaginab. Het project wordt gesteund door Health Holland en ReumaNederland.
Doel: nieuwe tests en scans ontwikkelen om de ontsteking die reumatische autoimmuunziektes veroorzaakt aan te tonen. En om betere medicatie te ontwikkelen.
Geen eenvoudig verhaal
Een eenvoudig verhaal zal het nooit worden: uitleggen hoe autoimmuunziektes ontstaan. “Er is nog veel onbekend, de ontstaanswijze is complex en die verschilt zelfs per persoon”, vertelt reumatoloog en onderzoeker dr. Rogier Thurlings. “Aan de andere kant is het juist een uitdaging om te onderzoeken of dit bij individuele patiënten wel te achterhalen is. En om dit vervolgens op zo’n manier uit te leggen, dat patiënten er zelf wat aan hebben en dit met familie en vrienden kunnen bespreken”, zegt hij.
Rogier Thurlings wil daarom graag wegblijven van een ingewikkelde uitleg over de vele onderdeeltjes van ons afweersysteem; over al die verschillende T-cellen en B-cellen. Dat zijn de cellen die ‘ontsporen’ bij autoimmuunziekten, en die als gevolg daarvan de eigen weefsels en organen gaan aanvallen. En daar dan allerlei ontstekingen kunnen veroorzaken.
Sjögren, SLE en systemische sclerose
Er zijn heel veel verschillende autoimmuunziekten. Autoimmuunziekten waarbij ook gewrichtsontstekingen een rol spelen zijn bijvoorbeeld het syndroom van Sjögren, systemische sclerose en systemische lupus erythematosus (SLE). “Dat zijn de ziekten waarop wij ons hebben gefocust in dit onderzoek”, zegt Thurlings. “Het zijn complexe ziekten, die zich daarom ook niet makkelijk laten behandelen.”
Hij legt uit: “Deze ziekten verschillen enorm qua klachten. Het verloop is ook heel anders. Maar ze komen vaak samen voor bij mensen. En inmiddels weten we ook dat bij deze ziekten dezelfde soort stofjes worden aangevallen in het lichaam. Maar welke onderdeeltjes van het afweersysteem daar nu precies verantwoordelijk voor zijn, en hoe die ontstekingscellen te werk gaan, dat is nog onduidelijk. Daarop richt dit onderzoek zich. Niet alleen om scans en tests te kunnen ontwikkelen, maar uiteindelijk ook om betere medicijnen te kunnen ontwikkelen”, vertelt hij.
Dat laatste blijkt erg lastig bij deze groepen patiënten. “Een belangrijke oorzaak daarvan is dat het tot nu toe niet goed lukt om de verantwoordelijke cellen van het immuunsysteem op te sporen en te bestuderen. Hierdoor is het onduidelijk wat er precies misgaat in deze cellen en is het ontwikkelen van effectieve medicijnen moeilijk”, vertelt de onderzoeker. “Bovendien kan bij het testen van mogelijke medicijnen niet goed worden vastgesteld of de ziekteverwekkende cellen met succes worden aangepakt.”
Speciale technieken om afweercellen te bestuderen
Er zijn twee celtypen die auto-immuniteit veroorzaken:
- T-cellen, die de immuunrespons aansturen
- B-cellen, die vervolgens antilichamen maken
Rogier Thurlings: “T- en B-cellen zijn dus lastig te onderzoeken. In het Detective-project is daarom samengewerkt met verschillende bedrijven. Zo hebben we een aantal speciale technieken kunnen ontwikkelen waarmee we deze afweercellen wél konden opsporen en bestuderen. Ons doel was om meer over de activatie en functie van deze cellen te leren.”
“Dat hebben we gedaan met scans die de cellen in beeld konden brengen, en met weefselbiopten om ze vervolgens in detail te kunnen onderzoeken”, vervolgt de reumatoloog. Wij hebben daarnaast methoden ontwikkeld om het effect van medicijnen die gericht zijn op het verwijderen van T en/of B cellen te onderzoeken. De nu beschikbare medicijnen werken namelijk vaak slechts in beperkte mate of ze kunnen bijwerkingen veroorzaken.”
Waardevolle inzichten
Thurlings en collega’s zijn blij dat ze een nieuwe meetmethode en scantechnieken in handen hebben om het ontstaan van deze lastige ziekten te kunnen bestuderen. Dat heeft nu al veel waardevolle inzichten opgeleverd, en dat worden er hopelijk steeds meer. Inzichten waarmee straks nieuwe manieren van behandelen kunnen worden onderzocht.
Bij mensen met de ziekte van Sjögren zagen we bijvoorbeeld een ontstekingsreactie die lijkt op een gecombineerde reactie tegen een virale en bacteriële infectie. Bij systemische sclerose gedragen de afweercellen zich juist iets anders. Daar veroorzaken de B-cellen en T-cellen een reactie die lijkt op een opruimreactie bij een wond.
Tumoren bij Sjögren
De onderzoeksgroep van Thurlings heeft verder ook gekeken naar het ontstaan van tumoren bij mensen met het syndroom van Sjögren. “Vijf tot tien procent van deze patiënten ontwikkelt namelijk uiteindelijk een lymfoom (een vorm van kanker in het lymfeweefsel). Dankzij onze nieuwe meetmethoden hebben we ontdekt dat bepaalde B-cellen hier ontsporen. En dat kun je dus al zien bij mensen bij wie zich nog geen tumor heeft ontwikkeld. Deze kennis zorgt ervoor dat je in de toekomst hopelijk eerder kunt ingrijpen en nieuwe aangrijpingspunten hebt om te behandelen.”
Speciale patiënten- en familiedag
Zaterdagmiddag 25 mei zullen Rogier Thurlings en zijn collega-onderzoekers in Nijmegen hun laatste inzichten en onderzoeksresultaten delen. De bijeenkomst is echt speciaal bedoeld voor patiënten en hun familieleden. Behalve onderzoekers zullen er ook patiënt-partners spreken. Dat zijn mensen die vanuit hun ervaringsdeskundigheid betrokken zijn geweest bij het onderzoek. Ook zij zullen veelgestelde vragen beantwoorden en duidelijk maken waarom inzicht in de oorzaak van ziektes hoop geeft. En er zijn nog veel meer goede sprekers.
Interesse? Woon de dag online bij of kijk later!
De bijeenkomst duurt van 13.00 - 17.00 uur. Je kunt de middag bijwonen via deze livestream: radboudumctv.nl. Deze kan ook op een later moment worden teruggekeken.
De bijeenkomst wordt mede mogelijk gemaakt door ReumaNederland en patiëntenverenigingen NVLE en NVSP.
Tijdens de familiedag zullen de onderzoekers bepaalde onderdelen van ontspoorde ontstekingsreacties bespreken en in beeld brengen. Rogier Thurlings probeert dat op een zo toegankelijk mogelijke manier te doen. Hij maakt bijvoorbeeld gebruik van cartoons (getekend door zijn eigen zoontje) die goed laten zien hoe cellen samenwerken - in goede en verkeerde omstandigheden.