De kleverige netten van witte bloedcellen
In het kort
• Ons afweersysteem bestaat uit heel veel kleine onderdelen. Samen beschermen ze ons tegen virussen en bacteriën. Soms gaat er iets mis, en vallen de onderdeeltjes zomaar het eigen lichaam aan. Dat gebeurt bij sommige vormen van reuma.
• Wetenschappers proberen beter te begrijpen hoe dit precies werkt. Eerst keken ze vooral naar T-cellen en B-cellen. Nu onderzoeken ze ook andere afweercellen zoals neutrofielen die als eerste reageren bij een infectie.
• Deze afweercellen kunnen een soort ‘netten’ maken om ziekteverwekkers te vangen. Dat is handig, maar als ze dat te veel of te vaak doen, kan het juist ontstekingen veroorzaken. Dat lijkt te gebeuren bij ziekten als reuma.
• Een nieuw middel, CIT-013, probeert dit proces te remmen zonder het hele afweersysteem uit te zetten.
Over ons afweersysteem
Het afweersysteem bestaat uit vele honderden onderdeeltjes. Al die onderdelen samen zorgen ervoor dat we niet ziek worden. Toch is juist dat afweersysteem de grote boosdoener bij verschillende nare ziekten. Waarom? Omdat onze verdedigingstroepen zich zomaar onterecht storten op gezonde cellen van ons lichaam. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij reumatoïde artritis, maar ook bij andere vormen van ontstekingsreuma zoals axiale spondyloartritis (axSpA), systemische lupus erythematodes (SLE) of artritis psoriatica. We spreken daarom van auto-immuunziekten.
Hoe kunnen we de afweer verkeerd gedrag afleren?
Veel onderzoek naar reuma richt zich dus op dit afweersysteem. Welke afweercellen gaan uit de pas lopen? Welke onderdelen reageren ineens te heftig? Waarom gebeurt dat, en wat gebeurt er dan allemaal precies? En belangrijker: hoe kunnen we het systeem dit verkeerde gedrag weer afleren?
Er gaat daarbij veel aandacht uit naar de zogenaamde T-cellen en de B-cellen. Maar er zijn nog méér spelers en verdedingsmechanismen.
De vorming van valstrikken (ET's)
In dit onderzoek kijken we naar een bijzonder proces binnen de afweer: de vorming van zogeheten extracellulaire traps (ET’s). Je kunt die traps zien als een soort valstrikken. Zo werkt dat: wanneer bepaalde afweercellen een gevaar signaleren, kunnen ze een kleverig ‘vangnet’ naar buiten gooien. Dat zijn draden van DNA uit de celkern met daaraan stofjes die ziekteverwekkers kunnen vangen en uitschakelen. Het is een vernuftig proces.
Deze kennis is relatief nieuw
De kennis over ET’s is nog relatief nieuw. Tot nu toe is het grootste deel van het onderzoek gedaan naar NET’s, dat zijn de valstrikken die worden gemaakt door een speciaal soort afweercellen, de neutrofielen. Dat zijn de meest voorkomende witte bloedcellen in ons lichaam die de eerste verdedigingslinie vormen: ze schieten als eerste te hulp wanneer er iets mis dreigt te gaan.
Maar onderzoekers weten inmiddels dat ook andere afweercellen zo’n vangnet kunnen vormen. Denk aan macrofagen (dat zijn de opruimers of pacmans van het afweersysteem) of de mestcellen (deze zijn vooral actief bij een allergische reactie, bijvoorbeeld tegen pollen). Al deze cellen kunnen ET’s maken wanneer ze gevaar waarnemen.
Te veel vangnetten die niet netjes worden opgeruimd
Normaal gesproken worden die netten daarna weer netjes opgeruimd. Maar bij sommige ontstekingsziekten gebeurt dat niet goed. Dan blijven de netten te lang aanwezig of worden er veel te veel van gemaakt. Je kunt het zien als een vangnet dat te lang blijft hangen: in plaats van bescherming te bieden, gaat het juist gezonde weefsels irriteren en extra ontstekingen veroorzaken.
Er is een verband gevonden tussen te veel ET’s en ziekten zoals reumatoïde artritis, SLE, vasculitis en jicht.
Wetenschappers bestuderen nu of het mogelijk is de vorming van ET’s terug te dringen of het opruimen te versterken. Daarvoor wordt op verschillende plekken in de wereld onderzoek gedaan, onder meer door het Nederlandse biotechbedrijf Citryll, dat het middel CIT-013 ontwikkelde.
Ontwikkeling speciaal antilichaam
Dr. Maarten Kraan is medisch directeur bij Citryll. De reumatoloog en onderzoeker vertelt graag wat meer over het onderzoek naar ET’s en het antilichaam dat het bedrijf ontwikkelde om ET-vorming te remmen en de afbraak te stimuleren.
“Wanneer ontstekingscellen te actief worden, gooien ze hun netten te vaak of te vroeg uit”, legt hij uit. “Die netten kun je zien als een soort kleverig web dat bestaat uit een mengsel van DNA en eiwitten die zich aan ziekteverwekkers hechten, maar ze kunnen ook gezond weefsel irriteren. Met het middel CIT-013 proberen we dat proces te controleren.”
Nuttige afweer blijft zijn werk doen
CIT-013 is een antilichaam. Het middel bindt zich heel gericht aan bepaalde onderdeeltjes van die netten, waardoor ze niet alleen sneller worden opgeruimd, maar ook minder makkelijk worden gevormd. “We hopen daarmee de overreactie van het afweersysteem af te remmen”, zegt Kraan. “Maar dan dus zonder de nuttige afweer helemaal stil te leggen.” Voor sommige patiënten zou dat uiteindelijk kunnen betekenen dat ontstekingen worden afgeremd terwijl de rest van de afweer gewoon zijn werk blijft doen.
Onderzoek bij mensen met RA
Het nieuwe geneesmiddel wordt inmiddels onderzocht in de zogeheten CityDream-studie. Op dit moment is er net gestart met het klinische fase IIa-onderzoek bij mensen met reumatoïde artritis. Daarbij kijken onderzoekers naar de veiligheid, verdraagbaarheid en het effect van het middel op ontstekingen in de gewrichten.
Er lopen daarnaast nog meer onderzoeken, ook bij andere aandoeningen.
“Aan de studie doen verschillende Nederlandse academische centra mee, net als ziekenhuizen in België, Duitsland, Polen en Spanje. Met het project bundelen we onze kennis en expertise om beter te begrijpen hoe ET’s bijdragen aan ontstekingen en hoe dat proces gericht kan worden afgeremd”, vertelt de reumatoloog.
Citryll haalde ruim 85 miljoen euro op om de verdere ontwikkeling van CIT-013 te ondersteunen. ReumaNederland heeft ook eerder onderzoek gesteund naar deze geheel nieuwe manier om RA te behandelen.
Nieuwe weg in behandeling reumatoïde artritis
De resultaten van de CityDream-studie moeten duidelijk gaan maken of dit middel een geheel nieuwe weg kan openen in de behandeling van auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis. De huidige therapieën, zoals biologicals, werken door het afweersysteem breed te onderdrukken. Dat remt ontstekingen effectief, maar maakt patiënten tegelijkertijd kwetsbaarder voor andere ziekteverwekkers. Dr. Kraan legt uit: “Met deze aanpak proberen we het afweersysteem niet plat te leggen, maar meer gericht bij te sturen waar het te hard van stapel loopt.”
Meer onderzoek
