Eerste resultaten groot onderzoek naar afweersysteem
Bij heel veel ziekten speelt een niet goed werkend afweersysteem een sleutelrol. Dat is bij veel vormen van ontstekingsreuma het geval. Maar ook bij kanker, allergieën, MS of infectieziekten. Daarom hebben de Samenwerkende Gezondheidsfondsen (SGF), waar ReumaNederland deel van uitmaakt, vier jaar geleden het grote onderzoeksprogramma Afweer uit balans opgezet. Toponderzoekers uit allerlei vakgebieden bundelden hun krachten. Inmiddels zijn al mooie resultaten behaald die we graag met je delen.
Vaccins bij reuma
- De eerste patiënten met reuma worden nu in studieverband behandeld met cellulaire immuuntherapie. Hierbij is kennis gebruikt uit het kankeronderzoek. Er wordt gewerkt met een vaccin dat zich richt op bepaalde cellen van het afweersysteem. Daar waar je deze bij kanker juist wilt ‘aanzetten’, wil je die bij reuma juist ‘uitzetten’. (Project DC4Balance)
- Covid-19 vaccins blijken effectief bij mensen met een auto-immuunziekte zoals reuma, en geven geen extra klachten.
Hoe werkt het afweersysteem?
Het afweersysteem beschermt ons tegen een groot aantal infecties en ziektes. Het bestaat uit cellen, overal in ons lichaam, die alles nauwlettend in de gaten houden. Afweercellen beschermen ons tegen bijvoorbeeld virussen en bacteriën, maar ze ruimen ook lichaamseigen ‘slechte’ cellen op.
Als cellen van de afweer te hard werken
De cellen in ons afweersysteem kunnen ontsporen: ze gaan te hard werken. Dan vallen ze gezonde cellen in ons lichaam aan, bijvoorbeeld in gewrichten en organen. Die raken ontstoken en beschadigd. Dat gebeurt bij verschillende vormen van ontstekingsreuma.
Als de afweer onvoldoende werkt
Soms ontsporen afweercellen op een andere manier: ze werken juist niet hard genoeg en ruimen slechte eigen cellen niet meer op. Daardoor kunnen bijvoorbeeld kankercellen blijven doorgroeien.
Veel aandoeningen ontstaan in het afweersysteem
Ongeveer 220.000 mensen in Nederland hebben een vorm van ontstekingsreuma. Voorbeelden zijn reumatoïde artritis (RA), axiale spondyloartritis (o.a. de ziekte van Bechterew), het syndroom van Sjögren, sclerodermie en jeugdreuma. Maar er zijn nog veel meer mensen die kampen met een afweersysteem dat uit balans is: mensen met MS, bepaalde darmziekten, allergieën en kanker. En naar al deze ziekten afzonderlijk wordt al heel veel onderzoek gedaan. Wat nu als we die kennis dan samenbrengen en bundelen? Dat was het doel van het programma Afweer uit balans.
Samen werken aan de fout in de afweer
In plaats van alleen te kijken naar één specifiek ziektebeeld, is in de onderzoeksprojecten gezocht naar de achterliggende oorzaak: de fout in het immuunsysteem. Op deze manier kan de ontwikkeling van nieuwe behandelingen voor vele immuunziekten versneld worden en kunnen patiënten straks beter op maat behandeld worden.
T-cellen, B-cellen en dendritische cellen
Binnen het onderzoeksprogramma werden drie projecten gestart. Ieder project richtte zich op een ander celtype uit het immuunsysteem: de dentritische cellen, de T-cellen en de B-cellen. Samen vormen deze celtypen een groot deel van het immuunsysteem. Meer informatie over de projecten DC4Balance, TIMID en Target2B waaraan ReumaNederland heeft bijgedragen vind je hier.
Ziekte bijsturen of tegengaan
De onderzoeken dragen eraan bij dat we straks in het proces van het ontstaan van ziektes het afweersysteem veel eerder kunnen bijsturen. Ontsporing van cellen speelt bij veel ziektes een cruciale rol in het ontstaan van de aandoening. Ook bij ontstekingsreuma. Als die ontsporing kan worden tegengaan of hersteld, dan komt genezing echt in zicht.
Immunotherapie op maat bij B-celziektes
Witte bloedcellen maken deel uit van het menselijk afweersysteem en beschermen ons tegen bacteriën, virussen en andere indringers. De B-cel is een witte bloedcel die antistoffen maakt. Antistoffen maken ziekteverwekkers onschadelijk of markeren ze zodat andere afweercellen ze kunnen uitschakelen.
Als er iets misgaat met B-cellen kunnen ziektes ontstaan. Zo kunnen kwaadaardige B-cellen de overhand krijgen door een verstoorde aanmaak van B-cellen. Het afweersysteem ruimt de ontspoorde B–cellen niet op. Dit is het geval bij sommige soorten leukemie en lymfeklierkanker. Het is ook mogelijk dat B-cellen en antistoffen zich tegen het eigen lichaam keren. Dit heet auto-immuniteit en speelt een rol bij ziektes zoals multiple sclerose en reumatoïde artritis. Het afweersysteem valt dan gezonde weefsels aan.
Er zijn behandelingen die ontspoorde B-cellen remmen of verwijderen. Hoewel ze effectief zijn bij tal van ziektes, is nog niet goed bekend waaróm ze werken. Ook onduidelijk is welke patiënt er (het meeste) baat bij heeft en op welk moment de behandeling het best ingezet kan worden. Het is daarom van groot belang om het gedrag van ontspoorde B-cellen te bestuderen en uit te vinden hoe die ontsporing bijdraagt aan het ontstaan van verschillende ziektes.
Deze basale kennis is nodig voor het uiteindelijke doel van het onderzoeksprogramma Target to B!: voorspellen welke behandeling bij welke patiënt werkzaam zal zijn én nieuwe aangrijpingspunten vinden voor nog effectievere behandeling van B-celziektes.
Vaccins die de afweerreactie in balans brengen
Ons afweersysteem helpt ons lichaam in de strijd tegen diverse ziekteverwekkers, zoals bacteriën en virussen. Vaak gaat dat goed, maar soms ook niet: een ontregeld afweersysteem kan dan juist leiden tot ziektes. In sommige gevallen reageert het afweersysteem te sterk, bijvoorbeeld bij allergieën of een auto-immuunziekte zoals reuma. In andere gevallen reageert het afweersysteem juist niet sterk genoeg, waardoor kankercellen ongehinderd uit kunnen groeien.
In onderzoeksprogramma DC4 Balance werken onderzoekers samen om vaccins te ontwikkelen die de verstoorde werking van het afweersysteem weer in balans brengen. Het samenwerkingsverband in dit project is uniek: het gaat om onderzoekers uit velden die normaliter niet zo snel met elkaar samenwerken. Dit moet leiden tot een enorme kruisbestuiving die de ontwikkeling van nieuwe behandelingen versnelt voor een groot aantal ziekten.